سبک های معماری و دکوراسیون داخلی در دوره های مختلف، متفاوت بوده است ، در بخش سبک شناسی در شرکت دکوراسیون داخلی هیرادانا به معرفی برخی از این سبک ها پرداخته ایم. ویژگی معماری دوران قاجار در تاریخ هنر و معماری ایران از اهمیت بالایی برخوردار است مخصوصا تاثیری که بر معماری امروز و معاصر ایران داشته است .
شاید به طور خلاصه ادامه دهنده و تاثیر گرفته از معماری های دوران قبل از خود و برتری های معماری دوران صفویه باشد . با توجه به اینکه عناصر و ویژگی های جدیدی در دوران قاجار وارد ایران شد مانند خیابان و میدان و همچنین سفر دانشجویان و درباریان به اروپا ، دگرگونیهایی اساسی در معماری ایرانی رخ میدهد و معماری دوران قاجار با توجه به این شاخص های جدید که وارد ایران شد تغییر میکند و شکل میگیرد .
در معماری دوران قاجار موتیف های معماری جدیدی وارد هنر ایرانی میشوند مانند روزنه های قوس شکل بالای ارسی ها ، حوض خانه ، سنتوری ها و ... که از مشخصات و ویژگی های اصلی معماری دوران قاجار بحساب می آیند.
قوم قاجار از قویترین قبایل ترک بوده که برای اولین بار حدود 700 سال پیش در تاریخ نامی از آنها برده شده است .آغامحمدخان قاجار در سال 1794م لطفعلی خان زند را به قتل میرساند و در سال 1796م تاج گذاری کرد و تهران را به عنوان پایتخت خود برگزید.
در زمان حکومت قاجار خصوصیات و ویژگی های جدید و ویژه ای وارد هنر و معماری ایرانی شد . عناصر معماری و شهرسازی مانند خیابان و میدان به معنای امروزیوارد معماری ایرانی میشود و باعث شکل گیری یک تعریف جدید در معماری به نام معماری خیابانی میشود . البته باید اشاره کرد و مدنظر داشته باشیم که معماری دوران قاجار در بناهایی مانند مسجد ، مدرسه ، پل ، گرمابه و بناهای دیگر از معماری دوران پیش از خود در ایران الهام گرفته است مخصوصا معماری دوران صفویه ولی با این حال ویژگی ها و خصوصیات جدید به آنها اضافه کرده است که مخصوص معماری دوران قاجار است .
در ایجاد معماری دوران قاجار دو عامل نقش بسیار مهمی را ایفا میکنند که میتوان به عامل درونی و عامل خارجی تقسیم بندی کرد و آنها را که به طور مختصری بیان میکنیم .
عامل درونی
عامل درونی به معنی الهاماتی است که معماری دوران قاجار از معماری دوران پیش از خود گرفته است بخصوص معماری دوران صفویه که نقش زیادی در معماری دوران قاجار بازی میکند و این الهامات را در بناهای مسکونی و خانه های قاجاری و اماکن مذهبی مثل مسجدها و امامزاده ها و بسیاری از بناهای دیگر میتوان مشاهده کرد .
عامل خارجی
اصلی ترین ویژگی شکل دهنده و تشکیل دهنده معماری قاجار را عامل خارجی شکل میدهد؛ منظورمان از این بخش ویژگی ها و خصوصیاتی است که از دیگر کشورها مخصوصا کشورهای اروپایی وارد معماری ایرانی شده است . قسمتی از این عوامل خارجی که باعث دگرگونیهایی در معماری ایران در دوران قاجار شد را میتوان اینگونه بیان کرد :
- رفت و آمدهای گروه ها و هیئت های ایرانی به اروپا و اروپاییان به ایران و سفرهای ناصرالدین شاه به کشورهای خارجی که باعث شد شهرسازی اروپایی بر شهرهای ایران تاثیر بگذارد و شهرهای ایران بر اساس این اصول بازسازی و شکل بگیرند .
- تحصیل دانشجویان معماری در کشورهای اروپایی و تدریس اساتید فرنگی در ایران.
- وجود معماران خارجی در ایران و ساخت و طراحی به سبک اروپایی
- ورود وسایل حمل و نقل جدید به ایران مثل اتومبیل که باعث ایجاد عنصری به نام خیابان در معماری و شهرسازی ایرانی شد .
- معمارىخيابانى
معماری ایرانی تا قبل از دوران قاجار عنصری به معنای خیابان با تعریف امروزی وجود نداشت و از دوران قاجار است که خیابان شکل میگیرد و سبک معماری به نام معماری خیابانی بوجود می آید .معماری خیابانی به معنی احداث خانه ها و مغازه ها در کنار خیابان ها است . ساختمان هایی که در کنار خیابان ها شکل میگرفتند عموما در طبقه همکف مغازه بودند و دو طبقه دیگر بر روی آنها مسکونی بود . از ویژگی های این نوع بناها تابلوهای تبلیغاتی مغازه ها ، بالکن های رو به خیابان ، طاق ها و قوسهای روی نما و پیاده رو و جوی های کوچک آب و باغچه و درخت و بوته در کنار خیابان است .
به این شکل خانه ها در کنار هم در طول خیابان شکل گرفت و به این شکل بود که پنجره ها به سمت خیابان باز میشدند و خانه های ایرانی از حالت درون گرایی به برونگرایی تغییر شکل دادند .
عنصرهای مهمیدرمعماری دوران قاجار
در این بخش به معرفی 5 عنصر مهمی که در معماری دوران قاجار شاخص و برجسته بودند میپردازیم :
سنتورى یا طاق پیروزی
سنتوری ها برای اولین بار در یونان باستان شکل گرفتند ؛سنتوری ها در ایران قبل از معماری قاجار آنچنان برجسته و شاخص نبودند ولی در دوران قاجار سنتوری از سبک کلاسیک اروپایی الهام میگیرد و وارد ایران میشود ،ويكى ازعنصرهاىمعمارىاین دورهاست. سنتوری ها به شکل های مختلفی مثل مثلثی و قوسی شکل هستند و زمانی از سنتوری استفاده میشده است که میخواستند فضایی که در زیر سنتوری وجود دارد را شاخص و برجسته کنند.
پنجرهىارسى
پنجره های ارسی پنجره هایی مشبک هستند و از بالا و پایین باز و بسته میشوند و بیشتر در داخل خانه ها استفاده میشده است . این نوع پنجره ها را هم در سطح بیرونی ساختمان و در جاهایی که محل عبور هم بوده است نصب میکنند. پنجره های ارسی را با شیشه های رنگی و گره چینی هایی تزیین میکنند .روزن های بالای پنجره های ارسی در دوران قاجار به شکل قوسی است که میتوانند دایره شکل و بیضی شکل باشند بر خلاف معماری دوران صفویه که بیشتر مربعی و مستطیلی شکل بودند.
حوضخانه
در دوران قاجار فضایی شکل گرفت و یا بازسازی شد به نام حوض خانه که دارای نورگیر سقفی بود و فضایی مطلوب را ایجاد میکرد که نور و هوای مطلوب را به داخل خانه وارد میکرد معمولا حوض خانه ها دارای سقف منشوری شکل هستند که مرتفع تر از بقیه ساختمان است تا نور مطلبوی را بتواند وارد بنا کند . حوض خانه ها به دلیل داشتن یک حوض کوچک در مرکز آنها هوای واردی را خنک میکنند و رطوبت مطلوبی را وارد خانه میکنند و همچنین فضایی دلپذیر و مناسب برای تمام فصول بلاخص فصل های گرم سال هستند .
جامخانه
جام خانه در اصل نوعی نورگیر و یا پنجره است که در بالا و روی گنبد فضاهایی مانند حمام ها استفاده میشده است . جام خانه ها عموما دارای یک سطح کروی شکل سفالی بودند و دارای کحفظه و حفره های مدور بر روی خود بودند . در اصل جام خانه ها به این منظور بودند که با برداشتن جامها و یا همان حفره ها بتوانند حرارت و رطوبت مورد نیازشان را در مواقع و زمان های مختلف کنترل کنند .
بادگير
بادگیر یکی از ابداعات و عنصرهای معماری ایرانی است که در دوران قاجار هم بسیار متداول شد . بادگیر ها به منظور خنک سازی و تامین رطوبت هوا در بناها ساخته میشدند و بیشتر در ساختمان های مسکونی ، کاخ ها ، آب انبارها استفاده میشدند. این عنصر معماری در ابتدا بسیار ساده بودند ولی با گذشت زمان بر تزیینات آنها اضافه شد و به صورت چندتایی و چند طرفه شکل گرفتند .
منابع :
بررسی معماری دوره ی قاجار ، محمدرضا کمالی ، دانشگاه هنر اصفهان
به طور کلی در بخش مقالات شرکت بازسازی ساختمان هیرادانا به طور مفصل در مورد موضوعات مختلف اعم از طراحی نما ، بازسازی ساختمان ، دکوراسیون اداری ، دکوراسیون مغازه ، بازسازی منزل و غیره توضیحاتی را ارائه کرده ایم.